Aydınlatma Nedir

 

 

Bir ortamı ve içerisindeki nesneleri istenilen ölçütlerde görsel algılamaya uygun kılacak şekilde tasarlanmış ışık uygulamaları aydınlatma olarak tanımlanır. Bir hacmin tamamında belirli kriter ler kapsamında talepleri karşılamak amacıyla yapılan aydınlatma genel aydınlatmadır. Mekanlar da genel aydınlatmanın yanı sıra çeşitli vurgu, yönlendirme veya farklı aydınlık seviyesine ihtiyaç duyulan kısmi bölgelerin ışıklandırılması ise bölgesel aydınlatma olarak tanımlanır. Bölgesel aydınlatma kimi zaman genel aydınlatmanın yetersiz kaldığı noktalarda gerekli aydınlık seviyesini sağlamak amacıyla yapılırken; kimi zaman da bir nesne üzerine vurgu yapmak ya da estetik görüş katmak amacıyla kullanılır. Bir ortamın aydınlatılması için; en ekonomik ışık kaynaklarının kullanılmasından da öte bir çözüm düşünülmeli ve işletme-yatırım maliyetlerinin yanı sıra istenilen görsel konfor kriterini yerine getirecek en uygun çözüm bulunmalıdır. Aydınlatma tasarımında göz önünde bulundurulması gereken konfor ölçütleri ise; aydınlatmanın niteliği, aydınlatmanın niceliği, ışıklılık ve yüzey özellikleri olarak sıralanabilir.

Aydınlatmanın Niceliği
Aydınlatmanın niceliği ortamdaki aydınlık düzeyi ile ilgili bir kavramdır. Hacimler için gerekli olan aydınlık düzeyleri, hacmin kullanım amacına bağlı olarak farklılık gösterir.

Aydınlatmanın Niteliği
Aydınlatmanın niteliği ışığın rengini, renk’ sel geriverimini, aydınlık düzeyinin dağılımını ve gölge konularının içeren bir kavramdır. Doğru aydınlatma için ortamın aydınlık düzeyinin istenilen değerde olması tek başına yeterli değildir. Aydınlatmanın tam bir çözüm sunabilmesi için, ortamın kullanım amacına hizmet eden renk ’sel ve görsel kriterleri yerine getirmesi gerekir.

Renk sel Geriverim
Bir yapay ışık kaynağının spektrumu (dalga boyu bileşenleri), günışığı spektrumuna ne kadar yakınsa, tüm renkler günışığı altında algılandığı gibi görülebiliyorsa, o kaynağın renk’ sel geriverimi o derece yüksek olacaktır. Işık spektrumu, ışığın hangi dalga boyunu enerji veya güç birimleri açısından ne kadar içerdiğini gösteren bir grafiktir. Renk’ sel geriverim özellikle yumuşak renk’ sel dönüşümlerin ve tonlamaların önemli olduğu mekanlarda önem kazanırken; renk’ sel algılamanın önemsiz olduğu mekanlarda göz ardı edilebilir.

Renk Sıcaklığı
Işığı hiç yansıtmayan siyah bir kütlenin, ısıtıldığında hangi sıcaklıkta hangi spektrum özelliklerinde ışık yaydığı referans alınarak belirlenen ve Kelvin (0°C = 273°Kelvin) sıcaklık derecesiyle belirtilen kalitatif bir yaklaşım değeridir. Gün ışığı 5000-5500 Kelvin derecesine (renk sıcaklığına) eşittir. Düşük düzeydeki renk sıcaklığı, insan gözü tarafından, kırmızı yönünde bir renk, yüksek renk sıcaklığı ise mavi yönünde bir renk olarak algılanır. Düşük aydınlık seviyeleri için sıcak renk, yüksek aydınlık seviyesi içinse soğuk renklerin kullanılması uygundur.

Aydınlık Düzeyi Dağılımı
Aydınlatılan mekânın her noktasında aynı aydınlık seviyesini yakalamak zordur. Bu yüzden aydınlık seviyesinin dalgalanması belirli sınırlar içinde olmalı; minimum, ortalama ve maksimum aydınlık seviyeleri arasında fark edilir büyük bir fark olamamalıdır. Emin/Emax oranı 0,4 ile 0,6 aralığında olmalıdır. Bunu sağlamak için ışık kaynakları uygun seçilip, doğru konumlandırılmalıdır. Işık kaynakları doğru konumlandırılmadığı takdir de parlama, loşluk, karanlık kalan kısımlar, gölge oluşumu gibi olumsuz tablolar ortaya çıkacaktır. Gölge oluşumunu; ışık kaynağından çıkan ışığın dolaylı yollardan cisme ulaştırılması, ışık kaynaklarının minimum gölge oluşturacak şekilde konumlandırılması ya da bir çok noktadan ışığın yönlendirilmesi şeklinde ortadan kaldırabiliriz. Aydınlatma şiddetinin belirlenen koşulların üzerinde olması yorgunluk ve baş ağrısı gibi fiziksel sorunlara sebep olur. Gözün görme alanı; bakılan nesne, yakın çevre, genel çevre olarak incelenir. Optimal aydınlatma için bu üç bölüm arasındaki aydınlık şiddeti oranları belirli sınırlar içinde olmalıdır;

Bakılan nesne / Yakın çevre 1/3 – 1/5
Bakılan nesne / Genel çevre 1/5 – 1/10
Birincil ışık kaynakları / Yakın çevre 1/20

Aydınlık şiddetinin uygun olmayan dağılışları, çok yüksek aydınlık şiddeti veya mekân içerisindeki aydınlık şiddetinin aşırı değişimi kamaşmaya neden olur. Bunu önlemek için ışık kaynağı ile bakış doğrultusu arasındaki açıyı artırmak, ışık kaynağının akısını azaltmak, gibi önlemler alınabilir.

Genel ve Bölgesel (Lokal) Aydınlatma
Genel aydınlatma; bir hacmin tamamının genel kullanım amacına yönelik bir aydınlık seviyesiyle aydınlatılmasıdır. Lokal aydınlatma ise bir hacim içerisinde belirli bir bölümün farklı amaçlara yönelik olarak genel aydınlatma seviyesinden daha farklı ve belirgin bir şekilde aydınlatılmasıdır. Bir hacim içerisinde en uygun aydınlatma çözümünü sunmak için mobilyaların yerleşimi ve kullanım alanları iyi belirlenmeli, tüm ihtiyaçları karşılayacak çözümler üretilmelidir. Genel ihtiyaçları karşılamak için genel aydınlatmayla beraber bölgesel aydınlatma da göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin mutfakta istenen genel aydınlık şiddeti ortalama “300 lux” değerindeyken; çalışma düzlemi olan tezgâh üzerinde, çalışırken meydana gelebilecek kazaları minimize etmek, çalışmayı daha verimli kılmak açısında olması gereken aydınlık şiddeti ortalama “500 lux” değerindedir.

Lokal aydınlatma ekonomiklik ve konfor sağlamak açısından önemlidir. Bir resmin, vitrinin, müzede sergilenen nesnenin, mağazalarda rafların ve tezgahların aydınlatılmasında lokal aydınlatma uygun bir çözümdür. Lokal aydınlatmada spot halojen lambalar, kompakt florasan ampuller, metal halide lambalar, fiber optik kablolar ve Ledler yaygın olarak kullanılmaktadır. Lokal aydınlatma yapılırken ışıklandırılacak bölgenin özellikleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin sergilenen bir tarihi eserin, ışık yayarken aynı zamanda ısı da yayan bir aydınlatma elemanı ile aydınlatılması nesneye zarar verecek ve özelliğinin bozulmasına sebep olacaktır. Bu yüzden fiber optik kablolar, Led’ ler gibi ısı yaymayan soğuk ışık kaynaklarının kullanılması daha uygun olacaktır. Vitrin aydınlatmaları için çarpıcılık önemli olduğundan çeşitli ışık-gölge oyunları, renk filtreleri gibi alternatif yöntemlerle aydınlatmanın hayal gücümüzle sınırlı olan sonsuz yöntemlerini kullanabiliriz.

Lambaların verdiği ışığın, harcadığı elektrik enerjisine oranı ışık etkinliği h ‘ dir, birimi ise lumen/Watt’dır.

Biraz rakamlarla konuşmak istersek;
Akkor lambalarda ışıksal verim 12 – 15 lm/W
Halojen lambalarda 18 – 22 lm/W
Kompakt floresan lambalarda 60 lm/W
Floresan lambalarda 55 – 104 lm/W

LED’lerde durum biraz farklıdır, LED rengine göre ışık etkinliği farklılık gösterir. Örnek; Red ( Kırmızı) 45 Lm/ W, Green ( Yeşil) 67.2 Lm/ W, Blue ( Mavi) 30.6 Lm/ W Yellow ( Sarı) 80 Lm/ W civarındadır. Aydınlatmada beyaz ışık önemli olduğuna göre beyaz( Whıte) Led için verimlilik, üretici firmalara göre değişmekle birlikte 70- 161 Lm/W arasında değişmektedir.

LED ışık değerleri konusunda dikkat edilmesi gereken bir konuda ışık açılarıdır. LED’ler yönlendirilmiş ışık oldukları için ışık değerleri, cd (candela) veya mcd cinsinden verilmektedir. Işık açıları düşük tutularak yüksek candela değerleri telaffuz edilmektedir. LED seçiminde değerlendirme yapılırken bu konu dikkate alınmalıdır.